|
|
პარტია - სომხეთის რევოლუციური ფედერაცია „დაშნაკცუტიუნი“, წარმოიქმნა კავკასიაში სომხური მოსახლეობისა და მისი მრავალრიცხოვანი დიასპორის წრეებში დაწყებული ეროვნული მოძრაობის კვალდაკვალ; მის სტიმულად იქცა ოსმალეთის იმპერიაში სომხური მოსახლეობის მძიმე მდგომარეობა. „ოსმალეთის სომხეთის“ გათავისუფლებისა და სომხური მიწების ერთიან სახელმწიფოდ ჩამოყალიბების იდეის გარშემო დაწყებულმა თანამშრომლობამ უკვე არსებული პოლიტიკური ჯგუფების დიდი ნაწილი გააერთიანა და 1890 წლისათვის ტფილისში (რომელიც შედარებით უსაფრთხო ადგილს წარმოადგენდა მსგავსი გაერთიანებისთვის) შედგა „სომხური რევოლუციური ფედერაციის (თანამეგობრობის)“ - „დაშნაკცუტიუნის“ არალეგალური დამფუძნებელი ყრილობა. პარტიის დამაარსებლები გახდნენ: ყოფილი „ხალხოსანი“ როსტომ ზორიანი; ანარქისტი სიმონ ზავარიანი და ლიბერალი ქრისტეფორ მიქაელიანი.
პარტიის არაოფიციალური გამოცემა გახდა ჟურნალი „დროშაკი“.
პარტია აქტიურად შეუდგა კავკასიაში სამხედრო რაზმების ჩამოყალიბებას, რომელთაც ოსმალეთში არალეგალურად გზავნიდა იქ მოქმედი სომხური რაზმებისთვის ოსმალეთის იმპერიის წინააღმდეგ ბრძოლაში დასახმარებლად. „ოსმალეთის სომხეთის“ გათავისუფლებისათვის ბრძოლაში პარტია ხშირად მიმართავდა ტერორს, როგორც რევოლუციური ბრძოლის საშუალებას, რაზედაც ოსმალთა იმპერიის პასუხი მკაცრი იყო და სომხური მოსახლეობის მასობრივ დევნასა და განადგურებაში გამოიხატებოდა.
თავდაპირველად რუსეთის იმპერიის ხელისუფლება თავის საზღვრებში „დაშნაკცუტიუნის“ მოქმედებას მკაცრად არ ზღუდავდა, მაგრამ 1890-იანი წლების ბოლოს, ოსმალეთთან ურთიერთობის სტაბილიზაციის ფონზე, მან დაბლოკა პარტიის რაზმების საზღვარზე გადინება. ამავე დროს 1900-იანი წლების დასაწყისში კავკასიაში იმპერიის ხელისუფლებამ სომხური ეკლესიის ქონების ნაციონალიზაცია დაიწყო, რასაც მძაფრი უკმაყოფილება მოჰვა სომხურ მოსახლეობაში. საპასუხოდ „დაშნაკცუტიუნმა“ თავისი ძალები იმპერიის ადმინისტრაციის მოხელეთა წინააღმდეგ მიმართა და მათ შორის ტერორიც გამოიყენა - „დაშნაკთა“ მებრძოლი ტერორისტული რაზმის წევრებმა მთავარმართებელი გოლიცინი დაჭრეს.
1897 წლისათვის გამართულ ყრილობაზე აირჩიეს „დაშნაკცუტიუნის“ ცენტრალური კომიტეტი; მოეწყო პარტიის ორგანიზაციული სახე და სტრუქტურა. პარტიას კარგად განვითარებული ქსელი ჰქონდა კავკასიის თითქმის ყველა მხარეში, სადაც სომხური მოსახლეობა კომპაქტურად ცხოვრობდა. მისი რეგიონული ბიუროები მოქმედებდა სპარსეთსა და ახლო აღმოსავლეთის სხვა ქვეყნებში, ასევე ევროპის სახელმწიფოების სომხურ დიასპორაში.
კავკასიაში 1905 წელს დაწყებული რევოლუციური მოძრაობის დროს „დაშნაკცუტიუნი“ არ თანამშრომლობდა მეფის რეჟიმის წინააღმდეგ მებრძოლ სხვა ძალებთან, რამდენადაც იგი ჩაბმული იყო კავკასიაში მეფის რეჟიმის ხელშეწყობით გაჩაღებულ სომხურ და აზერბაიჯანულ მოსახლეობას შორის შეიარაღებულ კონფლიქტში.
1907 წლის ყრილობაზე პარტიამ მიიღო ახალი პროგრამა; ამავე წელს, როგორც სოციალისტური იდეოლოგიის მქონე პარტია, იგი მეორე სოციალისტური ინტერნაციონალის წევრი გახდა.
1911 წლისათვის მეფის რეჟიმმა „დაშნაკცუტიუნის“ წინააღმდეგ დიდი ოპერაცია ჩაატარა. დააპატიმრა და გაასამართლა მისი ასეულობით წევრი. მომდევნო წლებშიც მეფის საიდუმლო პოლიცია და ჟანდარმერია მკაცრად ადევნებდნენ თვალყურს პარტიის მოქმედებას და აგრძელებდნენ რეპრესიებს წევრების წინააღმდეგ.
პირველი მსოფლიო ომის დროს, რუსული არმიის მიერ ოსმალეთის ტერიტორიის დაკავების კვალდაკვალ, „დაშნაკცუტიუნის“ რაზმებმა განაახლეს ოსმალეთის წინააღმდეგ ბრძოლა.
1917 წელს, რუსეთის იმპერიის დაცემის შემდეგ, პარტია მთავარ პოლიტიკურ ძალად იქცა სომხეთის ტერიტორიაზე. ამიერკავკასიის ფედერაციის დაშლისა და სომხეთის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ პარტია ფლობდა უმრავლესობას სომხეთის პარლამენტსა და მთავრობაში.
საქართველოს ტერიტორიაზე დარჩენილი „დაშნაკცუტიუნის“ ორგანიზაციებმა პარტიის საქართველოს ბიუროს სახით განაგრძეს მუშაობა. პარტიის წევრები საქართველოს პარლამენტის შემადგენლობაში შევიდნენ.
1918 წლის ბოლოს საქართველოსა და სომხეთის ომის შემდეგ, 1919 წლის თებერვალში, დამფუძნებელი კრების არჩევნებში პარტიამ ვერ შეძლო ერთი მანდატისთვის საკმარისი ხმების მოპოვება. 1919 წლის სექტემბერში, დამატებითი არჩევნების გამართვის შემდეგ, ბორჩალოს, ახალციხისა და ახალქალაქის მაზრებში „დაშნაკცუტიუნმა“ სამი მანდატი მოიპოვა.
|
|