|
|
„... ერობა, საყოველთაო არჩევნებზე აგებული, ეს მკვიდრი საძირკველია დემოკრატიზმის. პარალამენტი კი მისი გვირგვინია. პირველის გარეშე – მეორე ჰაერში გამოკიდებული დარჩება, პირველი უმეორეოთ დაუმთავრებელი შენობა იქნება, რომელსაც სახურავი არა აქვს და ქარ-წვიმის სათარეშოთ არის მინებებული...“
ერთობა, № 158, 25.07.1918
საერობო არჩევნების ორგანიზების კონკრეტული ღონისძიებების განახლების შესახებ საქართველოს რესპუბლიკის ეროვნულმა საბჭომ 1918 წლის 27 ივნისს იმსჯელა და დაადგინა, რომ შინაგან საქმეთა სამინისტრო დაუყოვნებლივ შესდგომოდა არჩევნებისათვის მზადებას. ამავე დღეს, რესპუბლიკის მთავრობამ დაავალა შინაგან საქმეთა სამინისტროს, განეახლებინა მუშაობა არჩევნების ჩასატარებლად იმ მაზრებში, სადაც არსებული პოლიტიკური პირობები შესაფერისი იქნებოდა. შინაგან საქმეთა სამინისტრომ, თავის მხრივ, მთავარ საერობო ინსტრუქტორს მოსთხოვა მდგომარეობის დადგენა – თუ რომელ მაზრაში რა ეტაპზე იყო გაჩერებული საარჩევნო სამზადისი, რა ბიუჯეტი იქნებოდა საჭირო ახალი პირობების გათვალისწინებით და ა. შ.
3 ივლისს მთავრობამ შინაგან საქმეთა მინისტრისაგან მოითხოვა მოხსენების წარდგენა არსებული მდგომარეობის შესახებ. მთავარმა საერობო ინსტრუქტორმა, ტიტე მარგველაშვილმა 10 ივლისს შინაგან საქმეთა მინისტრს წარუდგინა დეტალური ანგარიში, სადაც გაანალიზებული იყო 1918 წლის პირველი ნახევრის მწვავე კრიზისის გამო ჩაშლილი საარჩევნო პროცესის განახლების ღონისძიებების სირთულეები და დასახული იყო კონკრეტული გეგმები საქართველოს რესპუბლიკის მაზრების ძირითად ნაწილში საერობო არჩევნების ვადების შესახებ.[1]
1918 წლის დასაწყისში დიდი ენთუზიაზმით დაძრული საერობო არჩევნების პროცესის ჩაშლის ძირითადი მიზეზი იყო გაზაფხულზე ოსმალეთის ფრონტის კატასტროფით გამოწვეული შოკი და ანარქია, რასაც შიდა უწესრიგობები – ბოლშევიკთა შეიარაღებული გამოსვლები და კრიმინალურ დაჯგუფებათა თარეში დაერთო. ერთი მხრივ, ამ მდგომარეობამ საერთოდ გამოაცალა აქტუალობა თვითმმართველობის არჩევნებს, რადგან რესპუბლიკის არსებობა ბეწვზე ეკიდა, მეორე მხრივ კი, ობიექტურად მან მოშალა უკვე ჩამოყალიბებული სამაზრო საარჩევნო კომიტეტები, რადგან თანამშრომელთა დიდმა ნაწილმა ფრონტს მიაშურა, ნაწილი კი საომარი ვითარების გამო სხვადასხვა საპასუხისმგებლო სამუშაოებზე დაიფანტა.
სიტუაციის განმუხტვის შემდეგ საერობო კანცელარიამ ივნისიდან, მთავრობისა და შინაგან საქმეთა მინისტრის დავალებით, ხელახლა დაიწყო 16 მაზრაში (სადაც გაზაფხულისთვის სამაზრო კომიტეტები უკვე მოწყობილი იყო ზაქათალისა და სოხუმის ოლქების გარდა. ახალი ეტაპიდან მუშაობის აღდგენა ოსმალთა ოკუპაციის გამო ვერ მოხერხდა ბათუმის ოლქში, ხოლო აფხაზეთის სტატუსის გაურკვევლობის გამო სოხუმის ოლქში მუშაობა 1918 წლის მეორე ნახევრიდან დაიწყო) დაშლილი აპარატის აღდგენა. ამ ეტაპზე ეს საქმე გაცილებით რთული აღმოჩნდა, რადგან რიგ მაზრებში, მაგალითად, გორისა და ქუთაისის, სამაზრო საერობო კომიტეტები 1918 წლის გაზაფხულის შემდეგ უკვე სამჯერ-ოთხჯერ დაიშალა და აღდგა, რაც ძალზე ამძიმებდა ადგილობრივი საზოგადოების განწყობას და ანელებდა ენთუზიაზმს ერობის იდეის გარშემო მობილიზებისათვის.
1918 წლის გაზაფხულისთვის საერობო არჩევნების ორგანიზებამ მნიშვნელოვანი განსხვავება აჩვენა დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოს რეგიონებს შორის თვითმმართველობისათვის მზაობის თვალსაზრისით; კერძოდ, დასავლეთ საქართველოში, სადაც ადგილობრივი ინიციატივების კულტურა უკვე საკმაოდ მძლავრი იყო, მთავარ გავლენიან პარტიებს მტკიცე ორგანიზაციული ქსელები ჰქონდათ მოწყობილი და ადგილებზე „ინტელიგენტთა“ ძალებიც საკმარისი იყო, არჩევნების ორგანიზება სწრაფი ტემპით და დიდი ენთუზიაზმით მიდიოდა, საერობო არჩევნების მთავარი ინსტრუქტორის კანცელარიას კი თავისი მუშაობის ძირითადი ენერგია მიმართული ჰქონდა აღმოსავლეთ საქართველოსკენ, სადაც პროცესი შედარებით მძიმედ ვითარდებოდა. გაზაფხულის კრიზისის შემდეგ კი მდგომარეობა რადიკალურად შეიცვალა: დასავლეთ საქართველოს მთავარ – ზუგდიდის, სენაკის, ქუთაისის, შორაპნის, რაჭისა და ლეჩხუმის – მაზრებში ბოლშევიკურმა შეიარაღებულმა გამოსვლებმა და პოსტსაომარმა კრიმინოგენულმა მდგომარეობამ ზოგადი სოციალურ-პოლიტიკური ფონი საერობო არჩევნების ორგანიზებისთვის უკიდურესად ნეგატიური გახადა, პოლიტიკურად ყოველმხრივ მოწინავე მაზრა, ოზურგეთი (გურია) კი ოსმალთა ინტერვენციით მიყენებული ზარალის გამო უკიდურეს ეკონომიკურ კრიზისში იყო ჩავარდნილი, რაც ძალზე ართულებდა მუშაობის განახლებას. აღმოსავლეთ საქართველოში – გორის, დუშეთის და ბორჩალოს მაზრებში ანარქიულმა გამოსვლებმა და ბოლშევიკურმა ამბოხმა ვითარება კატასტროფამდე დაამძიმა. შედეგად, 1918 წლის ზაფხულისათვის, საარჩევნო პროცესისათვის მზაობის მაჩვენებელი დაეცა და გათანაბრდა საქართველოს ორივე მხარეში.
მდგომარეობის შემოსაბრუნებლად მთავარმა ინსტრუქტორმა შემდეგი მარტივი რეკომენდაციები მიაწოდა სამინისტროს:
საჭირო იყო, რომ სამინისტროს მაქსიმალურად დროულად გადაეცა სამაზრო საარჩევნო კომიტეტების მდივნებისათვის საარჩევნო ბიუჯეტის თანხები და დროებით გაეთავისუფლებინა არმიიდან თუ საპასუხისმგებლო თანამდებობებიდან საერობო ინსტრუქტორების და კომიტეტის მოსამსახურეები, რომელთაც უნდა ეტვირთათ არჩევნების ორგანიზების მთავარი სიმძიმე. მთავარი ინსტრუქტორის დაკვირვებით, კრიზისის შემდგომი ანარქიის და ადგილობრივი საზოგადოებების სულიერი დაცემის მიუხედავად, მაზრებში მაინც იყო მნიშვნელოვანი რესურსი საქმის გამოსასწორებლად; მაზრების ადმინისტრაციაში დამკვიდრდნენ ახალი კადრები, რომლებიც ძალზე შთამბეჭდავ ძალას წარმოადგენდნენ თავიანთი პრინციპულობითა და ენერგიულობით, თუმცა გარშემო გამეფებული ანარქიისა და ინდიფერენტულობის გამო ისინი პასიურობდნენ და საჭირო იყო მათი წახალისება სახელმძღვანელო მითითებების დონეზე, ადგილობრივი ორგანიზატორების კადრის გაძლიერებით – ძველი საერობო არჩევნების ინსტრუქტორებით. ადმინისტრაციის ამ ახალ კადრებს შეეძლოთ მთავრობის გადაწყვეტილებების უსწრაფესად გატარება რეალობაში, თუმცა გამოცდილება ნაკლები ჰქონდათ და ამიტომ უკიდურესად მნიშვნელოვანი იყო გამოცდილი ინსტრუქტორების დაბრუნება სამუშაოზე.
მეორე ელემენტი კი, რასაც საერობო არჩევნების წარმატება უნდა უზრუნველეყო, იყო შიდა ანარქიის აღკვეთა, რომელმაც რამდენჯერმე ჩაშალა არჩევნები რიგ მაზრებში.
ტიტე მარგველაშვილი დამაბრკოლებელ ფაქტორად პარტიულ კონკურენციასაც მიიჩნევდა; მისი აზრით, პოლიტიკური პარტიების კურსი და ჟინი, მხოლოდ „საკუთარი ხალხი“ ჰყოლოდა ყველგან ხელმძღვანელ პოსტებზე, ძალზე აფერხებდა საერობო არჩევნების საქმეს, რადგან, როდესაც მაზრის ადმინისტრაცია ომისა და კრიზისის გამო დაფანტული გამოცდილი საერობო მუშაკების ჩანაცვლების აუცილებლობის წინაშე დგებოდა, საქმის პროფესიონალობაზე მეტად პარტიულ ლოიალობას ანიჭებდა ხოლმე უპირატესობას. შეგვიძლია ვივარაუდოთ, ამ კრიტიკულ მოსაზრებას საფუძველს ტიტე მარგველაშვილის პარტიული და იდეოლოგიური (ეროვნულ-დემოკრატიული პარტიისადმი) კუთვნილება აძლევდა, რომელიც, ნაწილობრივ, ერობის ლიბერალ მოღვაწეთა მსგავსად, ალმაცერად უცქერდა ერობის საქმის „გაპოლიტიკურებას“ და მას პროფესიულ ჩარჩოში განიხილავდა. თუმცა მთავარ საერობო ინსტრუქტორად მუშაობის ინტენსიური გამოცდილება მას საშუალებას აძლევდა, ამ ფაქტორზეც გაემახვილებინა კრიტიკული მზერა.
შინაგან საქმეთა სამინისტროს და მთავარი საერობო ინსტრუქტორის კანცელარიის მიერ გატარებული შესაბამისი ღონისძიებების შემდეგ ივნის-ივლისის განმავლობაში საქართველოს რესპუბლიკის ძირითად ნაწილში სამაზრო საარჩევნო კომიტეტები აღდგა და არჩევნების ჩატარების დღეებიც დაინიშნა. ორგანიზაციულად მაზრებში პროცესს სამაზრო საარჩევნო კომიტეტები წარმართავდნენ. ერობის საარჩევნო სამაზრო კომიტეტს სამაზრო აღმასრულებელი კომიტეტი აკომპლექტებდა 15 კაცის შემადგენლობით. მასში შედიოდნენ: პარტიების წარმომადგენლები; ქალაქების თვითმმართველობების წარმომადგენლები; მაზრის აღმასკომის წარმომადგენლები; საგადასახადო ინსპექტორი; სასურსათო კომიტეტების წარმომადგენლები; სასოფლო-სამეურნეო საზოგადოების წარმომადგენლები;კოოპერატივების წარმომადგენლები.
სამაზრო კომიტეტი ირჩევდა თავმჯდომარეს, თავმჯდომარის ამხანაგს და მდივანს. მაზრებში არჩევნების ინსტრუქტორების განსაკუთრებული შტატი არ არსებობდა. სამაზრო ინსტრუქტორს ირჩევდა სამაზრო კომიტეტი, რომლებიც განიხილავდა ყველა მიმდინარე საკითხს და გადაწყვეტილებებს კი ინსტრუქტორი აღასრულებდა.
ყოველი მაზრის არჩევნების ორგანიზებისათვის შინაგან საქმეთა სამინისტროს გამოყოფილი ჰქონდა თანხა 6 000-დან 8 000 მანეთამდე, თუმცა მაზრის სიდიდის და სხვა ადგილობრივი პირობების გამო დასაშვები იყო თხოვნა თანხის დამატების შესახებ და ძირითად შემთხვევებში ასეც ხდებოდა. ეს თანხა ეგზავნებოდა სამაზრო კომიტეტს, რომელიც ვალდებული იყო, თვეში ორჯერ მთავარი ინსტრუქტორისათვის ანგარიში მოემზადებინა. არჩევნების მთავარ საორგანიზაციო საქმეს და ხარჯებს აკონტროლებდა სამაზრო კომიტეტი, რომელიც უნიშნავდა ანაზღაურებას სამაზრო ინსტრუქტორებს. კომიტეტის წევრები ანაზღაურებას არ იღებდნენ.
განახლებულმა პროცესმა კიდევ ერთი დაბრკოლება აჩვენა საორგანიზაციო მხარეში. კერძოდ, მაზრებისთვის ბიუჯეტის თანხების გამოყოფისას გარემო პირობების გათვალისწინებით, მთავარი ინსტრუქტორი სიფრთხილის გამო იძულებული იყო, თანხები გადაერიცხა სახელმწიფო ბანკის და ხაზინის საშუალებით. ხაზინის გადარიცხვები კი ადგილზე არ ნაზღაურდებოდა ხოლმე. ამის გამო, ინსტრუქტორმა მიმართა შინაგან საქმეთა სამინისტროს, რომ მას მოეთხოვა ხაზინისათვის – შესვლისთანავე, დაუყოვნებლივ აენაზღაურებინა მთავარი ინსტრუქტორის გადარიცხვები. პრობლემის მოგვარებამდე მთავარი ინსტრუქტორი იძულებული იყო, ფული საგანგებოდ დაქირავებული კურიერის საშუალებით მიეწოდებინა სამაზრო კომიტეტებისთვის.
სამაზრო კომიტეტების და სამაზრო ინსტრუქტორის მთავარ ამოცანას წარმოადგენდა მაზრებში საარჩევნო სიების დაზუსტება და მომზადება. რუსეთის დამფუძნებელი კრების არჩევნების დროს დამუშავებული სიები უკვე უვარგისი იყო, ამიტომ მთელი საქმე ხელახლა, დაჩქარებული პირობებში იყო გასაკეთებელი. საჭირო გახდა აღმწერთა კადრების მობილიზება, მათი მომზადება და შემდეგ უკვე უშუალოდ აღწერის ჩატარება. აღწერის პროცესს ძალზე ართულებდა მწირი ფინანსები, რის გამოც აღმწერებს ხშირად ფეხით და საკუთარი ხარჯით უწევდათ სოფლების შემოვლა; ასევე, გადატანილი ანარქიის კვალი მოსახლეობაში, რომელიც გულგრილად და უნდობლად უცქერდა ერობის საქმეს და რიგ მაზრებში კრიმინალთა თარეში, რომლებიც ძალზე მტრობდნენ საერობო არჩევნების ორგანიზების პროცესს.
შესაბამისად, სამუშაოს პრინციპიდან გამომდინარე, საარჩევნო ბიუჯეტის ძირითადი ხარჯები იყო შემდეგი: საკანცელარიო ხარჯები; მდივნის ჯამაგირი; სამაზრო ინსტრუქტორის ჯამაგირი; საარჩევნო სიების შედგენის ხარჯები; ინსტრუქტორის მგზავრობა მაზრაში: მანქანა, ცხენი, დღიური სარგო და სხვ.; დეპეშები: შიდა სამაზრო და მიმოწერა მთავარ საერობო ინსტრუქტორთან.
თავად არჩევნების პრინციპი შემდეგნაირიად იყო განსაზღვრული საარჩევნო დებულებით: სამაზრო ერობის არჩევნები ტარდებოდა მაზრაში „ოთხფორმულიანი“ სისტემით. არჩევნებში მონაწილეობა ზოგადი დებულებით განსაზღვრული გამონაკლისების გარდა, დამატებით ეზღუდებოდათ სამხედრო მოსამსახურეებს. სამაზრო საარჩევნო კომიტეტი ყოფდა მაზრას საარჩევნო ოლქებად (რაიონებად) ამომრჩეველთა რიცხვის და გეოგრაფიული ხასიათის გათვალისწინებით. თითოეულ ოლქში საშუალოდ 5 000-მდე ამომრჩეველი უნდა ყოფილიყო განსაზღვრული. საარჩევნო ოლქების განსაზღვრის შემდეგ აკომპლექტებდნენ საოლქო საარჩევნო კომისიებს, ამზადებდნენ ამომრჩეველთა სიებს და ოლქების შიგნით ადგენდნენ და ხსნიდნენ საარჩევნო უბნებს. მსურველებს არჩევნებში მონაწილეობა შეეძლოთ, როგორც პარტიული სიებით, ასევე კერძო ჯგუფებად და ინდივიდუალური კანდიდატის დონეზე. ერთსა და იმავე პირს შეეძლო, წარმოდგენილი ყოფილიყო კანდიდატთა სიაში ან კანდიდატად მხოლოდ ერთ ოლქში. საკანდიდატო სიები უნდა წარედგინათ საოლქო საარჩევნო კომისიისათვის. სიებს თან უნდა დართვოდა კანდიდატების წერილობითი თანხმობა და მათი მონაცემები – პროფესია და საცხოვრებელი ადგილის მისამართი.
არჩევნების დღე ცხადდებოდა განსაზღვრული წესით და არჩევნები უნდა ჩატარებულიყო ყველა ოლქში ერთდროულად, ერთი ან რამდენიმე დღის განმავლობაში, თუმცა გარემო პირობების გამო ცალკეულ ოლქებში არჩევნები შეიძლება გადაევადებინათ. არჩევნების დღის დანიშვნისას ცხადდებოდა საკანდიდატო სიების ნომრებიც და შემადგენლობაც. არჩევნების ჩატარების და ხმის დათვლის შემდეგ, თუკი სამაზრო კომიტეტში საჩივარი არ შევიდოდა, განსაზღვრულ ვადაში კომიტეტი ამტკიცებდა და აცხადებდა შედეგებს, და მაზრის არჩეულ ხმოსანთა პირველ ყრილობაზე წარადგენდა ვრცელი მოხსენების სახით, რის შემდეგაც არჩევნების დოკუმენტაციას – საქმეებს გადააბარებდა სამაზრო ერობას.[2]
წინასაარჩევნო პროცესი საქართველოს მაზრებში რამდენიმე თავისებურებით ხასიათდებოდა. მათში ყველაზე მნიშვნელოვანი და საკვანძო საკითხი გახდა საარჩევნო ბლოკების თემა. საარჩევნო სამზადისის განახლებისთანავე საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის გურიის კომიტეტიდან, როგორც შიდაპარტიულ დისკუსიებში, ასევე პრესაშიც, წამოვიდა ინიციატივა – საერობო არჩევნებში საქართველოს დამოუკიდებლობის „ნიადაგზე მდგომი“სოციალისტური პარტიები არჩევნებში ერთიანი სიით გასულიყვნენ, რათა კონკურენციას ისედაც მცირე ძალების დანაწევრება არ გამოეწვია და სამაზრო ერობებში მემარჯვენე ძალებს და რესპუბლიკის წინააღმდეგ განწყობილ ელემენტებს ნაკლები გავლენა დარჩენოდათ. შიდა დისკუსიის შემდეგ, აგვისტოში სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის კავკასიის საოლქო კომიტეტმა გადაწყვიტა, მხარი დაეჭირა ამ ინიციატივისათვის და რეკომენდაცია მისცა სამაზრო კომიტეტებს, ემსჯელათ, სასურველი იქნებოდა თუ არა, ბლოკი შეეკრათ საქართველოს სოციალისტ-ფედერალისტთა სარევოლუციო პარტიასა და საქართველოს სოციალისტ-რევოლუციონერთა პარტიასთან და ადგილობრივ გადაეწყვიტათ ეს საკითხი.[3] საოლქო კომიტეტის პოზიციით, ერთიანი სიით გამოსვლა და მაზრებში თვითმმართველობაში მომუშავე ძალების კონსოლიდაცია საქართველოს დამოუკიდებლობის მომხრე სოციალისტურ პარტიებს შორის მისასალმებელი იყო, თუმცა იგი არ მიიჩნევდა სასურველად საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიულ პარტიასთან თანამშრომლობას, რადგან ერობა – ადგილობრივი თვითმმართველობა სრულფასოვანი პოლიტიკური ორგანო (და არა შეზღუდული სამეურნეო-ეკონომიკური და კულტურული თვითმმართველობა) იყო და მასში პოლიტიკური იდეების შეჯახებას და ბრძოლას აუცილებლად ექნებოდა ადგილი.
არჩევნების ორგანიზების და სხვადასხვა მაზრაში გაჭიანურების კვალდაკვალ, როგორც ადგილობრივი სპეციფიკიდან გამომდინარე, ასევე, ზოგადად პარტიებს შორის ურთიერთობების გამწვავების გამო, საერობო არჩევნების პირველ ეტაპზე სოციალისტური პარტიები ყველგან სრულფასოვანი ბლოკით არ გამოსულან. ამ მხრივ გამონაკლისები იყვნენ ინიციატორი – გურია (ოზურგეთის მაზრა) და შორაპნის მაზრები, სხვა მაზრებში ბლოკი ძირითადად სოციალ-დემოკრატებსა და სოციალისტ-ფედერალისტებს შორის შეიკრა, ხოლო მემარჯვენე ძალებმა მხოლოდ სიღნაღის მაზრაში შეძლეს ერთიანი სიით გამოსვლა – საქართველოს ეროვნულ-დემოკრატიულმა პარტიამ, მიწის მესაკუთრეთა ეროვნულმა პარტიამ და რადიკალ-დემოკრატ გლეხთა პარტიამ.
საარჩევნო კამპანია ძირითადად ზეპირი აგიტაციის, დემონსტრაციებისა და ვიზუალური საშუალებების – პლაკატების და ა. შ. გამოყენებით მიმდინარეობდა. ეროვნული პრესის პრობლემა ის იყო, რომ ცენტრალიზაცია მას ხელს უშლიდა, აქტიური მედიუმი ყოფილიყო საარჩევნო აგიტაციისათვის, რადგან სხვადასხვა მაზრებში არჩევნები სხვადასხვა დროს იყო დანიშნული, ხშირად იცვლებოდა თარიღები და დედაქალაქის პრესა ადგილობრივი კორესპონდენტების ქსელზე დაყრდნობით ძირითადად მხოლოდ პროცესის მიმდინარეობასა და შედეგებს აშუქებდა. იმ მაზრებში, სადაც ადგილობრივი გამოცემები არსებობდა, მაგალითად, ქუთაისის მაზრაში, ქუთაისური გამოცემები საარჩევნო პერიოდში აქტიურად იყვნენ ჩაბმული საერობო არჩევნებში მონაწილეობის პოპულარიზაციაში და, ასევე, ეწეოდნენ კონკრეტული პარტიული სიების აგიტაციას. ისინი განაგრძობდნენ საბაზისო ცოდნის გავრცელებას ერობის შესახებ, აკვირდებოდნენ წინასაარჩევნო პროცესს, არჩევნების მიმდინარეობას და შედეგებსაც აცნობდნენ მკითხველებს. მათზე დაყრდნობით ცენტრალური პრესა უფრო ახერხებდა დეტალურად ეცნობებინა სამაზრო არჩევნების შედეგები რესპუბლიკის სხვა მხარეებისა და დედაქალაქის მკითხველებისათვის. ქუთაისური პრესა ინტერესით აკვირდებოდა და აშუქებდა საერობო არჩევნებს მეზობელ მაზრებშიც: შორაპანში, სენაკსა და ოზურგეთში, ასევე რაჭასა და ლეჩხუმში.
საერობო არჩევნების პირველი ეტაპი 1918 წლის აგვისტოდან დეკემბრამდე გაგრძელდა. დეკემბრისათვის არჩევნები ჩატარდა და საერობო მუშაობა დაიწყო 12 მაზრაში. 1919 წლის 25 იანვარს შინაგან საქმეთა სამინისტროს მთავარი საერობო ინსტრუქტორის კანცელარიამ მუშაობა დაასრულა, დეტალურად შეაჯამა არჩევნების სტატისტიკა, ხარჯთაღრიცხვა და დოკუმენტაცია, გააანალიზა შედეგები და აპარატის ლიკვიდაცია გამოაცხადა. დარჩენილ მაზრებში საარჩევნო მუშაობა სამაზრო კომიტეტებმა ავტონომიურად გააგრძელეს.
მთავარი საერობო ინსტრუქტორის გაანგარიშებით, საერობო არჩევნების პირველ ეტაპზე:
მთავრობის მიერ გამოყოფილი 238 000 მანეთიდან,დაიხარჯა 219 570 მანეთი. თითო მაზრაზე საშუალოდ – 12 915 მანეთი. ერთი ხმოსნისარჩევისათვის გაწეული სამუშაოსაშუალოდ – 539მანეთი. თითო მაზრაში არჩევნების ორგანიზებაზე საშუალოდ დაიხარჯა – 20 დღე. პირველ ეტაპზე აირჩიეს 407[4] ხმოსანი. თითო ხმოსნის არჩევისთვის გაწეული სამუშაო დრო – 16 სთ. 48 წუთი. ამომრჩეველთა საერთო რიცხვი – 740 597[5]; მონაწილეობა მიიღო – 235 318.
აქტივობა: პირდაპირი გაანგარიშებით – 31,77 %. საშუალო გაანგარიშებით:[6] დაახლოებით – 36,89 %. სოციალისტურმა ბლოკმა[7] მიიღო – 185 957 ხმა; ედპ – 21 669; ს/რ – 16 676;
№ 1-მა გაიყვანა 256 ხმოსანი[8]; № 2 – 45; № 3 – 28
არჩევნების მეორე ეტაპი 1919 წლის თებერვალ-მარტში, აფხაზეთში (4 მაზრა) და ივნის-ივლისში და ოქტომბერში – ბორჩალოს, თიანეთისა და ახალციხის მაზრებში ჩატარდა. ამ დროისთვის საქართველოს დამფუძნებელი კრების არჩევნებისთვის (1919 წლის თებერვალი) დაზუსტდა და დაიხვეწა საარჩევნო სიები. ერობა ამოქმედდა 7 მაზრაში.
აფხაზეთის არჩევნების სტატისტიკის არარსებობის გამო მხოლოდ ბორჩალო-თიანეთი-ახალციხის არჩევნების შედეგების ანალიზი საინტერესო ცვლილებებს აჩვენებს აქტივობის ზრდის თვალსაზრისით. ამომრჩეველთა საშუალო აქტივობა გაიზარდა – პირდაპირი დათვლით – 69,01 %-მდე, ხოლო საშუალო გაანგარიშებით – 65,45 %-მდე.
საერობო არჩევნების უკანასკნელი ეტაპი 1920 წლის ივლის-აგვისტოში, ახალქალაქის მაზრაში ჩატარდა. ამავე წლის იანვარში მორიგი – მეორე არჩევნები ჩატარდა ზუგდიდის მაზრაში.
ახალქალაქის მაზრის (ასევე 1919 წელს – ახალციხის) არჩევნების სტატისტიკის ანალიზი ობიექტურად აჩენს კითხვებს. ერთი მხრივ – ოსმალეთთან საომარი მოქმედებების გახანგრძლივების გამო გადავადებული არჩევნები ბოლო საერობო არჩევნები იყო და, შეიძლება ვიფიქროთ, რომ საერობო მუშაკთა ძალები სრულად იყო მობილიზებული ამ მხარეებში სხვა მაზრების გამოცდილებისა და პრაქტიკის გათვალისწინებით. ასევე გასათვალისწინებელია ის ფაქტორიც, რომ 1919 წლის შემოდგომაზე, ამ მაზრაში საქართველოს დამფუძნებელი კრების არჩევნების დამატებითი ტურის ჩატარების შემდეგ, საერობო არჩევნების ორგანიზება გაადვილდა და მოსახლეობაც მოტივირებული იყო ადგილობრივი ხელისუფლების ასარჩევად, თუმცა აქტივობის პროცენტი – 94,93 % იმდენად მაღალი მაჩვენებელია, რომ კრიტიკულ შესწავლას საჭიროებს.
[1] მთავარი საერობო ინსტრუქტორის მოხსენებები შეჯერებულია შემდეგი წყაროებიდან: საქართველოს ეროვნული არქივი, საქართველოს ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი № 1863 (საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შინაგან საქმეთა სამინისტრო), ანაწერი № 1, საქმე № 931, გვ. 5-8.ერობა (მოხსენება ერობის შესახებ), საქართველოს რესპუბლიკა № 22, 29.01.1919. მთავარი საერობო ინსტრუქტორის მოხსენებები შეჯერებულია შემდეგი წყაროებიდან: საქართველოს ეროვნული არქივი, საქართველოს ცენტრალური საისტორიო არქივი, ფონდი № 1863 (საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შინაგან საქმეთა სამინისტრო), ანაწერი № 1, საქმე № 931, გვ. 5-8.ერობა (მოხსენება ერობის შესახებ), საქართველოს რესპუბლიკა № 22, 29.01.1919.
[2] რადგან სამაზრო ერობათა უმრავლესობის არქივები 1921 წლის საბჭოთა ოკუპაციის შემდეგ დაიკარგა, სამაზრო არჩევნების სტატისტიკის დამუშავება და ანალიზი მხოლოდ მთავარი საერობო ინსტრუქტორის კანცელარიის დოკუმენტებით და პრესის მასალებით გახდა შესაძლებელი და ამის გამო იგი არასრულია.
[3] ერობა და ჩვენი პოლიტიკა, ერთობა № 179, 24.08.1918.
[4] დაზუსტებული სტატისტიკით 406.
[5] უცნობია ლეჩხუმის მაზრის სტატისტიკა და რაჭის მაზრის ჩასავლის ოლქის სტატისტიკა.
[6] ცალკეული მაზრების აქტივობის პროცენტის საშუალო ჯამი პირველი ეტაპის 11 მაზრაში (ლეჩხუმის გამოკლებით).
[7] როგორც ზემოთ აღინიშნა, ბლოკი პირობითია, ყოველთვის არ აერთიანებდა ს/დ, ს/ფ და ს/რ პარტიებს და არც ყველა მაზრაში იყო ს/დ და ს/ფ პარტიების ერთიანი სია, ამიტომ საერობო ინსტრუქტორის ჯამურ სტატისტიკაში ეს ციფრი ზუსტი არ არის.
[8] ყველა პარტიის კორექტირებული სტატისტიკა (ბლოკების გარეშე): ს/დ – 250; ს/ფ – 81; ედპ – 34; ს/რ – 32;
|
|