|
|
„...ადამიანთა ყველა უბედურება გამოწვეულია მხოლოდ იმით, რომ ისინი სხვებისაგან, ხელისუფლებისაგან ელოდებიან დახმარებას და ცხოვრების მოწყობას, ხოლო როცა ხედავენ, რომ ხელისუფლებისაგან შვებას ვერ იღებენ, მაშინ იწყებენ ხელისუფალთა გამტყუნებას, მათ წინააღმდეგ ბრძოლას... საჭიროა ერთი რამ: ის, რასაც აკეთებენ ისინი, გურულები... მოაწყონ საკუთარი ცხოვრება ისე, რომ არ სჭირდებოდეთ ხელისუფლება.“
ლევ ტოლსტოის წერილი გურულებს
გურიის რესპუბლიკა. გურიის გლეხთა მოძრაობა1902-1906 წლებში, ირაკლი მახარაძე,გამომცემლობა „აზრი“, თბილისი, 2016 წ. გვ. 92
1890-იანი წლებიდან მოყოლებული, XX საუკუნის საწყისი წლებისათვის საზოგადოებრივი „დუღილის“ ზრდის ფონზე კავკასიასა და საქართველოში მკაფიო პროგრესიით იზრდებოდა და გავლენას იკრებდა მარქსისტულ მსოფლმხედველობაზე დაფუძნებული, თვითორგანიზებული სოციალ-დემოკრატიული ჯგუფები, რომლებიც მალევე პარტიულ ორგანიზმად იქცა და საკუთარი ქსელის გაფართოება დაიწყო სამრეწველო ცენტრებიდან – კავკასიის ქალაქებიდან რეგიონებში.
სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობა, რუსეთის იმპერიის „თვითმპყრობელობის“ პირობებში, განსაკუთრებით განაპირა – არარუსულ საქართველოში, ახერხებდა სოციალური სამართლიანობისათვის ბრძოლის იდეების გავრცელებასთან ერთად მისთვის ეროვნული ელფერიც მიეცა, რადგან, მეფის ადმინისტრაციისა და ბიუროკრატიის მმართველობა, გარდა იმისა, რომ სოციალურად ჩაგრავდა, ადგილობრივ – ეროვნულ თავისებურებებს უგულებელყოფდა, არ უწყობდა ხელს და ხშირად ზღუდავდა კიდეც მოსახლეობის შესაძლებლობას, განათლება მშობლიურ ენაზე მიეღო და ამავე ენაზე ჰქონოდა საქმის წარმოება ადგილობრივ დონეზე და სასამართლოში. ამის გამო თვითმპყრობლური რეჟიმის ბიუროკრატია, ერთი მხრივ, ნაციონალური მჩაგვრელის როლშიც გამოდიოდა და, მეორე მხრივ, მოსახლეობა უფრო და უფრო უცხოვდებოდა სახელისუფლო ვერტიკალისაგან. ამიტომ სოციალ-დემოკრატების წამოწყებული ემანსიპატორული მოძრაობა თავიდანვე შეიცავდა ეროვნული მოძრაობის ელფერსაც. მეფის ხელისუფლება ყოველთვის ცდილობდა, თავისი მოწინააღმდეგე მოძრაობის ეს ელემენტი უფრო გაებუქებინა და სოციალურ-პოლიტიკური თავისუფლებისათვის ბრძოლა, ნაციონალისტურ ამბოხად დაეხატა.
ამ ფონზე, სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ლიდერების მიერ საერობო კამპანიის მიმართ გამოთქმული სკეპტიკური მოსაზრებები და, განსაკუთრებით, 1905 წლის საერობო თათბირების მიმდინარეობისას გამოთქმული რადიკალური პოზიციები და ხშირად ბოიკოტის ტაქტიკა, ერთი შეხედვით შეიძლება გაუგებარი ჩანდეს, რადგან მოძრაობა, რომელიც დემოკრატიული საზოგადოებისა და სახელმწიფოსთვის იბრძოდა, რატომ იყო ადგილობრივი თვითმმართველობის მოთხოვნის კამპანიისადმი მტრულად განწყობილი.
სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობის ერობის საკითხთან დამოკიდებულების ყველაზე ცხადი დეკლარაცია იყო 1898 წელს „კვალში“ დაბეჭდილი ნოე ჟორდანიას სტატია, სადაც იგი მოკლედ და მკაფიოდ განმარტავდა ნეგატიური განწყობის საფუძველს: სოციალ-დემოკრატების აზრით, „ცენზიანი“ ერობა, სადაც საერობო საკრებულოში თავადაზნაურობას ნომინალურად მიცემული ჰქონდა რიცხობრივი უპირატესობა (1890 წლის მოდელით), ვერაფრით იქნებოდა მისაღები დემოკრატიული მოძრაობისათვის. მასში ადგილობრივი თვითმმართველობის არსი იმთავითვე იყო დარღვეული, რადგან ერობაში მოსახლეობის უმრავლესობის მონაწილეობა შეზღუდული იყო. შესაბამისად, თუკი კავკასია ერობის ამ მოდელს მიიღებდა, იგი თავად-აზნაურთა თვითშემოქმედების ორგანოდ გადაიქცეოდა და მეტიც – ქონებრივი ცენზის ზღვრული ნორმის არსებობის გამო მათში საერთოდ ვერ მოხვდებოდა ამ წარჩინებული წოდების ის უმცირესი ნაწილი, რომელიც დემოკრატიულ სულისკვეთებას იზიარებდა. ამავე დროს, ჟორდანია შენიშნავდა, რომ ასეთი პროგნოზის მიუხედავად, როგორც შიდა რუსეთში, დროთა განმავლობაში ეს შეზღუდული ერობაც კი ძალაუნებურად მაინც გამოიწვევდა მაზრებში ეკონომიკურ ცვლილებებს და კაპიტალიზმის განვითარებას დააჩქარებდა, რაც სწორედ ამ მსხვილ მიწათმფლობელ – წარჩინებულ წოდებას შეასუსტებდა და ბურჟუაზიას – ახალ კლასს გააძლიერებდა. ჟორდანია შენიშნავდა, რომ ეს ინსტინქტური შიში აწუხებდა ქართული თავადაზნაურობის დიდ და „რეაქციულ“ ნაწილს, რომელიც გაშმაგებით ეწინააღმდეგებოდა ყველა საერობო კამპანიას.[1]
საქართველოს სოციალისტური მოძრაობა თვითმმართველობის საკითხში მის ძირითად მამოძრავებელ ელემენტად გლეხობას განიხილავდა. გლეხთა მასის მიმართ პარტიის დამოკიდებულებამ და მასთან თანამშრომლობამ მეტად საინტერესო და გარდამტეხი პროცესი გაიარა და დიდწილად განაპირობა შემდგომში სოციალ-დემოკრატიული მოძრაობის წარმატება და მასობრიობა.
საწყის ეტაპზე მარქსისტული იდეოლოგიური დოქტრინის ორთოდოქსული გაგების გამო სოციალ-დემოკრატები გლეხებს არ აღიქვამდნენ მოკავშირედ – მათი „წვრილმესაკუთრული“ ბუნების გამო, რითაც ისინი უფრო „რეაქციულ“ და ბურჟუაზიის მოკავშირე ძალად მიაჩნდათ. საქართველოს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ლიდერის, ნოე ჟორდანიას ხანგრძლივი თეორიული პროპაგანდისა და პრაქტიკული მოქმედების შედეგად საქართველოს სოციალ-დემოკრატიულმა ორგანიზაციამ შეძლო ამ ფორმულის დარღვევა. ახალ ხედვას ორი საკვანძო ელემენტი დაედო საფუძვლად: პირველ რიგში, იმის გაცნობიერება, რომ სოფლის მეურნე გლეხებიც სოციალურ ჩაგვრას განიცდიდნენ პრივილეგირებული კლასისა და სახელმწიფო ბიუროკრატიისაგან და მათშიც იღვიძებდა „კლასობრივი შეგნება“ და მეორე, საქართველოს გლეხთა პრობლემა არსებითად განსხვავდებოდა რუსეთის გლეხთა საკითხისაგან, მიწათმფლობელობის კულტურის განსხვავებისა და 1864 წლის რეფორმის განსხვავებული მემკვიდრეობის გამო.
1900-იანი წლების დასაწყისისათვის საქართველოს სოფლებში, აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოში გლეხობას რეალურად ქაღალდზე არსებული უფლებების გარდა რეფორმისაგან არაფერი ჰქოდათ მიღებული. რუსეთისაგან განსხვავებით, ისინი გათავისუფლდნენ მიწის გაცილებით მცირე ფართობით,[2] რომელიც ვერ უზრუნველყოფდა ოჯახის გამოკვებას და ათწლეულების განმავლობაში გლეხებს უწევდათ, ერთი მხრივ, მემამულეებისაგან, მიწის გამოსყიდვა რომლის ფასსაც სახელმწიფო არ არეგულირებდა და თან მათგან იჯარით დამატებითი ფართობების აღება, რომლის პირობებიც კაბალური იყო.[3]
იდეოლოგიურ გარდატეხას სოციალ-დემოკრატიულ პარტიაში ხელი შეუწყო მათგან დამოუკიდებელმა პროცესმაც – ქალაქებში, თბილისსა და ბათუმში დაწყებული საგაფიცვო მოძრაობისა და პროტესტების საპასუხოდ, მეფის რეჟიმის მიერ გატარებული რეპრესიების შედეგად, სოციალისტური მოძრაობის მონაწილე მუშებს ქარხნებიდან და წარმოებებიდან მასობრივად ათავისუფლებდნენ და ასახლებდნენ ქალაქებიდან; ისინი იძულებული იყვნენ, მშობლიურ სოფლებს დაბრუნებოდნენ და სანამ კვლავ შეძლებდნენ სამუშაოზე გასვლას, სოციალური და პოლიტიკური ბრძოლის გამოცდილებასა და იდეოლოგიას ამ მხარეებშიც ავრცელებდნენ. მსგავსი ნაკადების მოძრაობამ გაააქტიურა სოფლად პარტიული ქსელების გაჩენა და საპროტესტო მოძრაობის დაწყება, განსაკუთრებით, ქართლში, იმერეთსა და გურიაში.
1902 წლიდან მოუსავლიანმა წლებმა და, ზოგადად, იმპერიაში მიმდინარე კრიზისულმა პროცესებმა, განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში, სტიმული მისცა გლეხთა სტიქიურ მღელვარებებს, რაც ადგილობრივი, სოციალისტური მოძრაობის მონაწილე და თანამგრძნობი ინტელიგენტების დახმარებით, სოფლების შეკავშირებასა და მემამულეებისათვის ბოიკოტის გამოცხადებაში გამოიხატებოდა. ამ დროსათვის, მოძრაობის მთავარი მიმართულება იყო პროპაგანდისტების (ე.წ. „მოქადაგეების“) მუშაობა, რომლებიც ორგანიზებას უწევდნენ გლეხთა გამოსვლებს საეკლესიო გადასახადის („დრამის ფული“) და „მემამულის ღალის“ წინააღმდეგ.[4]
სოფლად რევოლუციური მოძრაობის სანიმუშო მოდელად მალევე იქცა გურია, სადაც საპროტესტო მუხტს და სოციალისტურ იდეოლოგიას ბაზად კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი – მასობრივი, თვითორგანიზებული სახალხო განათლების ქსელი და პროგრესისკენ სწრაფვის კულტი დახვდა. 1903 წლისათვის სოციალ-დემოკრატიული პარტიის ბათომის კომიტეტი იძულებული გახდა, გურიიდან მთავარი პარტიული ორგანიზატორები მიეწვია ინიციატივის ადგილობრივ დონეზე გადასაბარებლად. 1903 წლის 15 ივნისს ქართველთა შორის წერა-კითხვის გამავრცელებელი საზოგადოების ბათუმის ქართულ სკოლაში ჩატარებულ არალეგალურ შეკრებაზე დააარსეს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის „გურიის კომიტეტი“ და შეიმუშავეს პარტიული ქსელის ორგანიზების ის პრინციპი,[5] რომელიც უნივერსალური მოდელის სახით გავრცელდა მთელ საქართველოში, სადაც კი პარტიის გავლენა სწვდებოდა და 1905 წლის რევოლუციური გამოსვლების დროს ეს სისტემა თვითმმართველობის რევოლუციურ მოდელად იქცა.
ამ სისტემით მაზრა იყოფოდა რაიონებად, სადაც რამდენიმე სოფლის საზოგადოება იყო გაერთიანებული. სისტემის მოწყობის მოდელი ქვემოდან ზემოთ მიემართებოდა. კერძოდ, ყოველი სოფელი პირობითად იყოფოდა საათისთავოდ, ათისთავები ირჩევდნენ ასისთავს, რომელიც სოფლის წარმომადგნელად ითვლებოდა. ისინი – წარმომადგენლები (ასისთავები) ერთიანებოდნენ რაიონის დონეზე და წარმოადგენდნენ რაიონულ კომიტეტს, რომელთა წარმომადგენელიც შედიოდა უმაღლეს რგოლში – სამაზრო კომიტეტში.
ამ პრინციპით იყო მოწყობილი „გურიის“ და „იმერეთ-სამეგრელოს“ კომიტეტები,[6] რომელთა ქსელი თითქმის მთელ დასავლეთ საქართველოს ფარავდა, აფხაზეთის ჩათვლით, სადაც „ბათომის კომიტეტის „სოხუმის ჯგუფი“ მოქმედებდა.
კონკრეტულად გურიის შემთხვევაში, მაზრა პირველად დაყოფილი იყო 5 რაიონად. შემდეგ რაიონთა რიცხვი 7-მდე ავიდა. სამაზრო – ცენტრალურ კომიტეტთან არსებობდა „პროფესიონალ მომუშავეთა“ (ორგანიზატორ-პროპაგანდისტთა) ბიურო.
რაიონს შეადგენდნენ რაიონის წარმომადგენელი, ხაზინადარი და ორგანიზატორი. წარმომადგენელს ევალებოდა წრეების ხელმძღვანელობა, ათის და ასისთავებისაგან „წრის ფულის“ ჩაბარება. ეს წარმოადგენდა კომიტეტის მოქმედების ფინანსურ რესურსს, რომლის გარდა დამატებით არსებობდა კიდევ შეიარაღების შესაძენი ფონდი – ე.წ. „თოფის ფული“, რომლის მოკრება პროგრესული გადასახადის პრინციპით ხდებოდა.
კომიტეტი აკონტროლებდა „სახალხო მილიციის“ პრინციპით ჩამოყალიბებულ “წითელ რაზმს“.
მოძრაობის მასობრიობისა და პოპულარობის გამო კომიტეტს მოუხდა, პარტიაში მიღებისათვის ბარიერი დაეწესებინა და ამისათვის მათ დამატებით დააარსეს – „დემოკრატიული წრე“, სადაც პარტიის წევრობისათვის მოუმზადებელ ადამიანებს იღებდნენ და ამზადებდნენ.
1905 წლის 9 იანვრის მოვლენების შემდეგ მთელი რუსეთის იმპერიის სამრეწველო ზონებში დაწყებულ მასობრივ საგაფიცვო მოძრაობასთან ერთად სააშკარაოზე გამოვიდა დასავლეთ საქართველოში და, განსაკუთრებით, გურიაში უკვე კარგად აწყობილი და გამოცდილი იატაკქვეშა წინააღმდეგობის ქსელი და მან თანდათანობით ძალაუფლება ფაქტობრივად ხელში აიღო.
პირველ რიგში, გურიის მოსახლეობამ მეფის ადმინისტრაციისა და სასამართლოს მასობრივი ბოიკოტით და შემდგომ უკვე ფაქტობრივად, მათთვის მოქმედების ბლოკირების გზით რეალური თვითმმართველობა მოიპოვა და ადმინისტრაციისა და პოლიციის მოხელეები იძლებული გახადა, მხარე მიეტოვებინათ. მაზრა „გურიის კომიტეტის“ ხელმძღვანელობით საკუთარი საქმეების გაძღოლას შეუდგა.
სასამართლოს ფუნქცია შეითავსა სასოფლო ყრილობამ ან მის მაგიერ არჩეულმა კომისიამ, ან, ზოგჯერ – ათისა და ასისთავების თათბირმა. დამნაშავეებს სჯიდნენ იძულებითი საზოგადოებრივი მუშაობით ან ბოიკოტით. ამ დროს იყენებდნენ სამედიატორო სასამართლოებსაც. სასამართლოს საკითხში კომიტეტმა მალევე შეძლო ადგილობრივ გამოვლენილი რიგი თვითნებობების შეზღუდვა და, როგორც თანამედროვეები აღნიშნავდნენ, მაზრაში კრიმინალი მალევე მოისპო და სანიმუშო წესრიგი და მშვიდობიანობა დამყარდა.
მაზრაში გაქრა წოდებრივი ურთიერთობები. აირჩიეს სასოფლო კომისიები – სასოფლო გზებისა და ხიდების შესაკეთებლად, სადაც ყველა წოდებას ევალებოდა მონაწილეობის მიღება.
საინტერესოა საზოგადოებრივი სულისკვეთების ერთი მომენტიც. მოძრაობის ერთ-ერთი აქტიური მონაწილე და ახალგაზრდა ორგანიზატორი თენგიზ ჟღენტი თავის მოგონებებში აღნიშნავს: „...მოქადაგე არც ჩვეულებრივ საუბარში, არც მიტინგზე და არც წერის დროს სიტყვა „გლეხს“ არ ხმარობდა. გურული გლეხი შეურაცხყოფილად იგრძნობდა თავს, მისთვის რომ „გლეხი“ გეწოდებიათ. ამ დროს ხმარებაში იყო „მოქალაქე“ ან „ხალხი“.[7]
სოფლის საზოგადოებები ერთიანად ზრუნავდნენ პოლიტგადასახლებულების ოჯახებზე.
მსგავსი მასობრივი დაუმორჩილებლობის გამო მეფის ხელისუფლებამ – კავკასიის სამეფსნაცვლომ – რამდენჯერმე სცადა სადამსჯელო ექსპედიციის მოწყობა, მაგრამ საზოგადოებრივი აზრის ზეწოლისა და მთელი იმპერიის კრიზისული რყევების გამო ხელისუფლება იძულებული გახდა, რადიკალური ზომები არ მიეღო. 1905 წლის თებერვალში გურიაში „ვითარების შესასწავლად“ სულთან კრიმ-გირეი (ყირიმის გირეი) მიავლინეს, რომელსაც უნდა შემოევლო გურიის სოფლის საზოგადოებები და მოლაპარაკებების გზით უნდა გაერკვია პრობლემების არსი.
1905 წლის 22 თებერვლიდან 8 მარტამდე კრიმ-გირეისთან შეხვედრებზე გურიის კომიტეტმა შესაბამისი ზომები მიიღო; სოფლის საზოგადოებები, რომლებიც შეხვედრაზე დელეგაციებს აკომპლექტებდნენ კრიმ-გირეისთან მოსალაპარაკებლად, აუცილებლად მოაქცევდნენ ხოლმე მასში სოციალ-დემოკრატიული პარტიის გამოცდილ პროპაგანდისტ-ორგანიზატორს. სულთნის მისიას თან ახლდნენ ქართული და კავკასიის რუსული პრესის კორესპონდენტები, რომლებიც დეტალურ რეპორტაჟებს გადასცემდნენ გაზეთებს, რის შედეგადაც გურიის გლეხთა მოთხოვნები მასობრივად ვრცელდებოდა მედიაში და სხვა მხარეების მოსახლეობის აღტაცებას იწვევდა.
საქვეყნოდ ცნობილი გახდა კრიმ-გირეის შეხვედრა სოფელ ბახვის საზოგადოებასთან, სადაც მან კიდევ ერთხელ მოისმინა გლეხთა მოთხოვნები, რომლებიც შემდგომში პუბლიცისტთა მიერ გადამუშავებისა და პოპულარიზაციის გამო „ბახვის მანიფესტის“ სახელით გახდა ცნობილი. რეალურად გლეხთა მოთხოვნები ყველა კორესპონდენტმა ზოგადად ჩაინიშნა და მას ერთიანი ტექსტური სახე არ ჰქონია, თუმცა, სინამდვილეში, ეს მოთხოვნები სხვა არაფერი იყო თუ არა სოციალ-დემოკრატიული პარტიის პროგრამის გადამუშავებული ვერსია, რომელიც მასობრივად იყო გავრცელებული და დამკვიდრებული ზეპირად და წერილობით რევოლუციური მოძრაობის მონაწილე მხარეებში. პროგრამის ძირითადი პუნქტები იყო შემდეგი:
პოლიტიკურ მოთხოვნათა ნაწილში
1. ხალხის თვითმპყრობელობა ე.ი. მთელი უმაღლესი სახელმწიფო ძალაუფლების თავის მოყრა კანონმდებელი ყრილობის ხელში, რომელიც შედგენილი იქნება ხალხის წარმომადგენლებისაგან და რომელიც შეადგენს ერთ პალატას...
3. ფართო ადგილობრივი თვითმმართველობის უფლება უნდა მიეცეს იმ ადგილებს, რომლებიც განსხვავდებიან ადგილობრივი ყოფა-ცოვრებისა და მისი მოსახლეობის შემადგენლობით სხვა ადგილებისაგან.
4. პიროვნებისა და საცხოვრებელი ბინის ხელშეუხებლობა.
5. სინდისის, სიტყვის, ბეჭდვის, კრების, კავშირების და გაფიცვების განსაზღვრული თავისუფლება.
6. მიმოსვლისა და წარმოებათა თავისუფლება.
7. წოდებათა გაუქმება და მოქალაქეთა სრული სწორუფლებიანობა განურჩევლად სქესისა, რელიგიისა, რასის და ეროვნებისა.
8. უფლება უნდა მიეცეს მოსახლეობას, რომ სწავლა-განათლება აწარმოოს საკუთარ ენაზე. სახელმწიფო და თვითმმართველობების ორგანოების ხარჯზე უნდა აიგოს ამისათვის საჭირო სკოლები. უფლება უნდა მიეცეს ყველა მოქალაქეს, რომ თავის ენაზე ილაპარაკოს კრებებზე, შემოღებულ იქნეს დედაენა, როგორც სახელმწიფო ენა, ყველა ადგილობრივ, საზოგადოებრივ და სახელმწიფო დაწესებულებებში.
9. ყოველ ეროვნებას უნდა ჰქონდეს თვითგამორკვევის უფლება.
10. ყველა პიროვნებას უფლება უნდა ჰქონდეს, რომ სასამართლოში უჩივლოს ყოველ ჩინოვნიკს საჭიროების დროს.
11. შეცვლილი იყოს მუდმივი ჯარი მოსახლეობის საყოველთაო შეიარაღების შემოღებით.
12. მოსამართლეთა არჩევა ხალხს უნდა მიენდოს.
13. სკოლა გამოყოფილი უნდა იქნეს სახელმწიფოსა და ეკლესიისაგან.
14. უფასო და სავალდებულო საერთო და პროფესიონალური განათლების უფლება უნდა ჰქონდეს ორივე სქესის ყოველ ბავშვს 16 წლამდე.[8]
შრომითი უფლებების ნაწილში
გლეხთა საკითხში
ამ მიზნების შესასრულებლად
თანამედროვე, რევოლუციური მოძრაობის ორგანიზატორთა ცნობით, ეროვნულ საკითხში გურია იცავდა რუსეთის სოციალ-დემოკრატიული მუშათა პარტიის მეორე ყრილობის დადგენილებას – რუსეთის ფარგლებში საოლქო თვითმმართველობის პრინციპს.[9]
ხელისუფლებისათვის არასასურველი რეზონანსის გამო კრიმ-გირეის მისია ვადაზე ადრე შეაჩერეს და იგი ტფილისში გაიწვიეს. თავად „ლიბერალად“ ცნობილი სულთანის შეფასებითაც, „გურიის გლეხების მოთხოვნებს საფრანგეთის რესპუბლიკაც კი ვერ დააკმაყოფილებდა“.
გურიის მაგალითმა მალევე მსგავსი ჯაჭვური პროცესები დაძრა მეზობელ – სენაკის, ზუგდიდის, ქუთაისის, შორაპნისა და ლეჩხუმის – მაზრებში, სადაც ადგილობრივმა კომიტეტებმა ნელ-ნელა დაიწყეს ძალაუფლების კონსოლიდაცია.
მაგალითად, სენაკის მაზრაში 1905 წლის იანვრიდან გააქტიურებული მუშაობის შემდეგ, ანალოგიურად ათისთავების, ასისთავებისა და რაიონული კომიტეტების ფორმირების გზით, სოციალ-დემოკრატიულმა პარტიამ ფაქტობრივი კონტროლი დაამყარა მაზრაზე.[10]
ასევე საინტერესო პროცესი განვითარდა შორაპნის მაზრის სამრეწველო ცენტრში – ჭიათურაში, სადაც 1905 წლისათვის, მუშათა გაფიცვების და პოლიტიკური ბრძოლის შედეგად, მრეწველებმა ზურგი აქციეს ადმინისტრაციას და კომიტეტს უკავშირდებოდნენ მოსალაპარაკებლად და პრობლემების გადასწყვეტად.[11]
1905 წლის 17 ოქტომბრის „უმაღლესი მანიფესტის“ გამოცემის შემდეგ, სადაც იმპერატორი ნიკოლოზ მეორე საბაზისო სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების დაცვის და წარმომადგენლობითი ორგანოს შექმნის პირობას დებდა, საქართველოს თითქმის ყველა მხარეში „სახალხო გადატრიალებების“ პროცესი უფრო დაჩქარდა. მეფის ადმინისტრაციის გარეკვამ და ძალაუფლების მითვისებამ შეუქცევადი სახე მიიღო. გურიაში კი, როგორც შენიშნავდნენ, „17 ოქტომბრის მანიფესტს არავითარი გავლენა არ მოუხდენია ხალხზე და ეს იმიტომ, რომ გურიამ ასჯერ მეტი უფლებები მიიღო ბრძოლით, ვიდრე მანიფესტი იძლეოდა“.
1905 წლის დეკემბერის შუა რიცხვებისათვის რევოლუციური თვითმმართველობები დამყარდა სენაკის, ზუგდიდის, ქუთაისის, შორაპნის და ლეჩხუმის მაზრებში და სოხუმის ოლქში.
გურიის მოძრაობის სამართლებრივი ალტერნატიულობის პიკად იქცა 1905 წლის 18 დეკემბერს, ქალაქ ოზურგეთის თვითმმართველობის არჩევნები. ოზურგეთის ქალაქის არჩევნები დაინიშნა ოთხფორმულიანი – საყოველთაო, პირდაპირი, ფარული და თანასწორი – სისტემით. არჩევნებში გაიმარჯვეს სოციალ-დემოკრატიული პარტიის კანდიდატებმა, რომელთაც მიხეილ (მიხაკო) ახალაძე აირჩიეს ოზურგეთის ქალაქისთავად. იგი ფაქტობრივად მთელს რუსეთში პირველ, დემოკრატიული გზით არჩეულ სოციალ-დემოკრატ ქალაქისთავად იქცა – „ოზურგეთის სვე-ბედი სავსებით ჩაბარდა ხალხს, რომელმაც ქალაქის საქმეები ნამდვილ თვითმმართველობის ნიადაგზე მოაწყო“.[12]
დეკემბრის ბოლოს იმპერიის ცენტრში შეიარღებული აჯანყების მარცხს კავკასიაში მოჰყვა რევოლუციური მოძრაობის მეთაურების მიერ მიღებული გადაწყვეტილება – ბრძოლის შეჩერების, შეიარაღებული წინააღმდეგობის მოხსნისა და იატაკქვეშეთში დაბრუნების შესახებ, რადგან მარტო კავკასიას და საქართველოს მეფის რეჟიმის სადამსჯელო კამპანიისათვის წინააღმდეგობა არ შეეძლო.
1905 წლის დეკემბერის ბოლოდან, 1906 წლის იანვარ-თებერვალში მეფის რეჟიმის სადამსჯელო ოპერაციებმა მარშით გაიარა წინააღმდეგობის კერები, შიდა ქართლი და დასავლეთ საქართველოს დიდი ნაწილი, სადაც სასტიკი რეპრესიებით გაუსწორდნენ რევოლუციური აქტივობით გამორჩეულ სოფლის საზოგადოებებს.
რევოლუციური მოძრაობის მეთაურების ნაწილის დაპატიმრების შემდეგ მეფის რეჟიმმა დაიწყო მათი სასამართლო პორცესების ორგანიზების კამპანია, სადაც დაცინვით, საქმეებს სახელად „რესპუბლიკები“ დაარქვა. 1906-1908 წლების განმავლობაში ჩატარდა „გურიის რესპუბლიკის“, „სენაკის რესპუბლიკის“, „ზუგდიდის რესპუბლიკის“, „სოხუმის რესპუბლიკის“, „სამურზაყანოს რესპუბლიკის“, „ყვირილის რესპუბლიკის“, „სვანეთის რესპუბლიკის“ და „რაჭა-ლეჩხუმის რესპუბლიკის“ სასამართლო პროცესები. მსჯავრდებულთა დიდი ნაწილი სხვადასხვა ვადით გაგზავნეს კატორღასა და გადასახლებებში.
საქართველოს „რესპუბლიკების“, განსაკუთრებით „გურიის რესპუბლიკის“ სახელი მთელი რუსეთის იმპერიისათვის და მის ფარგლებს გარეთაც თავისუფლებისათვის ბრძოლისა და განხორციელებული დემოკრატიის სიმბოლოდ იქცა და საზოგადოება დიდხანს იყო შთაგონებული ამ მანამდე უცნობი მხარით, რომელმაც რევოლუციის მონაწილეთა შეფასებით, „... მთელი წლის განმავლობაში იგემა „დემოკრატიული რესპუბლიკა“ და სახელი გაითქვა არა მარტო რუსეთში, არამედ დასავლეთ ევროპაშიაც კი… აქ თითქმის სრულად იყო განხორციელებული (რასაკვირველია, პატარა სამაზრო საზომით) ჩვენი მაშინდელი ძირითადი დებულება: მეფის თვითმპყრობელობის მაგიერ – ხალხის თვითმპყრობელობა!“.[13]
[1] ორიოდე სიტყვა ერობაზე, ნ. ჟორდანია, კვალი № 7, 08.02.1898
[2] რუსეთის დღევანდელი მდგომარეობა, წერილი პირველი, გ. თ-მ- . ივერია, № 4, 04.1881. შინაური მიმოხილვა, ლალი, მოამბე № 2, 02.1900. გვ. 65-76
[3] საზოგადოებრივი მოძრაობა საქართველოში, 1821-1921 წ., გრიგოლ ურატაძე, პარიზი, 1939 წ.
[4] გლეხთა მოძრაობა გურიაში (პირადი მოგონებით და შთაბეჭდილებით), კავშირის კომიტეტი, თბილისი, 1904 წ.
[5] 1905 წელი გურიაში, თ. ჟღენტი, გაზ. „ფუხარას“ გამოცემა, ბათომი, 1925 წ. გვ.13-14
[6] მცირე მოგონებანი, სოსიპატრე (ჭიჭიკო) ასათიანი, კავკასიონი, XII, პარიზი, 1967 წ.
[7]1905 წელი გურიაში, თ. ჟღენტი, გაზ. „ფუხარას“ გამოცემა, ბათომი, 1925 წ. გვ. 21
[8] რევოლიუციონური მოძრაობა შორპანის მაზრაში (1905 წ.), თენგიზ ჟღენტი, სახელმწიფო გამომცემლობა, ტფილისი 1927 წ. გვ. 47-48.
[9] 1905 წელი გურიაში, თ. ჟღენტი, გაზ. „ფუხარას“ გამოცემა, ბათომი, 1925 წ. გვ. 48.
[10] რევოლიუციონური მოძრაობა სამეგრელოში, 1905 წ., ჟღენტი თენგიზ, სახელგამი, ტფილისი, 1929 წ. გვ.18
[11] რევოლიუციონური მოძრაობა შორპანის მაზრაში (1905 წ.), ჟღენტი თენგიზ, სახელმწიფო გამომცემლობა, ტფილისი 1927 წ. გვ.8-9
[12] 1905 წელი გურიაში, თ. ჟღენტი, გაზ. „ფუხარას“ გამოცემა, ბათომი, 1925 წ. გვ. 22
[13] 1905 წელი საქართველოში, თ. კალანდაძე, სახელგამი, ტფილისი, 1926 წ. გვ.11; 29.
|
|