|
|
„...ადმინისტრაციული ერთეულები ამავე დროს საერობო ერთეულებია. საერობო საქმის ნორმალურ ნიადაგზე დასამყარებლად საჭიროა, რათა ეს ერთეულები არ იყვნენ იმდენად სუსტნი ეკონომიურად, რომ ვერ შესძლონ ცენტრალური მმართველობის დაუხმარებლად საერობო მეურნეობის მოწყობა და ჯეროვან სიმაღლეზე აყვანა.“
პავლე ინგოროყვა, პროექტი საქართველოს ტერიტორიის დანაწილებისა ახალ საადმინისტრაციო ერთეულებად (ოლქებად)
1920 წლის შემოდგომაზე, საქართველოს დამფუძნებელი კრების თვითმმართველობის კომისიამ მოიწონა პავლე ინგოროყვას მიერ შემუშავებული საქართველოს ტერიტორიის ახალ საადმინისტრაციო ერთეულებად დანაწილების პროექტი და იგი ერობათა კავშირის კომიტეტმა დაბეჭდა საზოგადოებაში გასავრცელებლად.[1]
პროექტს[2] მიზნად ჰქონდა, ერთი მხრივ, საბოლოოდ დაედგინა ისტორიულად და ეკონომიკურად ჩამოყალიბებული რეგიონების საზღვრები და შეესწორებინა ის უზუსტობები, რომლებიც ამ პრინციპს არღვევდა და გადაემიჯნა მაზრების მოხაზულობა, ამავე დროს კი რაციონალურობის თვალსაზრისით გადაეჯგუფებინა არსებული მაზრები ახალ ტერიტორიულ ერთეულებად, სადაც მოსახლეობის რაოდენობის და მიწის ფართობის მხრივ მეტ-ნაკლები თანაბრობა იქნებოდა და, ამავე დროს, არ დაირღვეოდა პირველი – ისტორიული და ეკონომიკური ერთობის პრინციპი.
პირველ რიგში, განზრახული იყო, მოძველებული და არაზუსტი სახელი „მაზრა“ შეცვლილიყო ახლით. განხილული ვარიანტებიდან, ბუნებრივობისა და ენაში უკვე დამკვიდრების არგუმენტით, არჩეული იყო ტერმინი „ოლქი“.
რეფორმის პროექტით, იცვლებოდა აღმოსავლეთ საქართველოს თითქმის ყველა მაზრის საზღვრები, ერთიანდებოდა დუშეთისა და თიანეთის მაზრები ერთ – ანანურის – ოლქად, ასევე ახალციხისა და ახალქალაქის მაზრები, ფოცხოვის მხარის მიმატებით – ახალციხის ოლქად.
დასავლეთ საქართველოში, ერთი გამონაკლისის გარდა, გაერთიანება არ ხდებოდა, მხოლოდ მაზრების საზღვრები იცვლებოდა ხსენებული პრინციპების მიხედვით.
გამონაკლისს წარმოადგენდა აფხაზეთის ოთხი მაზრა. გარდა უაღრესად რთული სამართლებრივი სტატუსის გამორკვევის პროცესისა, რაც აფხაზეთმა 1917 წლიდან 1920 წლამდე გაიარა და ამ მომენტისათვის იგი საქართველოს კონსტიტუციის პროექტით აღთქმული ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის მოლოდინში იყო, მდგომარეობის განსაკუთრებულობას ამძაფრებდა ის ფაქტი, რომ 1920 წელს აფხაზეთის სამაზრო ერობები დამატებით აფხაზეთის ერობათა კავშირში გაერთიანდნენ და ისე დაიჭირეს ურთიერთობა საქართველოს ერობათა კავშირის კომიტეტთან.
ამ ფონზე რეფორმის ავტორს ცვლილებების მეტად საკამათო წინადადება შემოჰქონდა. ერთი მხრივ, თუკი განყენებულად, ავტონომიის სტატუსის გაუთვალისწინებლად და საქართველოს სხვა მაზრების გადამიჯვნის პრინციპის მიხედვით შევხედავთ სიტუაციას, პროექტი მეტად გონივრული იყო. კერძოდ, არსებული ოთხი მაზრა – გუდაუთის, გუმისთის, კოდორისა და სამურზაყანოსი, – როგორც ტერიტორიით, ისე მოსახლეობის რაოდენობით, მიკროსკოპიული იყო სხვა მაზრებთან შედარებით. ინგოროყვას შეფასებით, თუკი გეოგრაფიულ პრინციპს აიღებდნენ სახელმძღვანელოდ, აფხაზეთში შეიძლებოდა, მაქსიმუმ, ორი – სოხუმის და ოჩამჩირის – მაზრა გამოეჭრათ, თუმცა მათი ზომებიც ძალიან ჩამოუვარდებოდა საერთო-რესპუბლიკურ სტანდარტს, ამიტომ გამოსავალი იყო აფხაზეთის ოთხივე მაზრის ერთ – სოხუმის ოლქად გაერთიანება. მისი ტერიტორია ცოტა გადააჭარბებდა საშუალო საოლქო ნორმას, მაგრამ მხედველობაში იყო მისაღები გარემოება, რომ აფხაზეთში დასახლებული იყო ძირითადად ზღვისპირა ზონა, ამიტომ ტერიტორიის სიდიდე ამ შემთხვევაში სათვალავში აღარ იყო ჩასაგდები.
ერთ ოლქად გაერთიანებას და შესაბამისად, ერთ საერობო ერთეულად გადაქცევას კიდევ ერთი მხარდამჭერი არგუმენტი ჰქონდა, რომელიც პროექტის სამუშაო ვერსიაში უფრო დეტალურად და გულახდილად იყო მიმოხილული,[3] ხოლო საჯაროდ შემოკლებით დაიბეჭდა. მრავალეროვნულ აფხაზეთში, ოთხ სამაზრო თვითმმართველობად გაყოფის პირობებში, შექმნილი იყო მდგომარეობა, როდესაც განსახლების ისტორიულ-გეოგრაფიული თავისებურების გამო მხარის ძირითადი „მკვიდრი“ მოსახლეობა – აფხაზები (21,4 %) და ქართველები (42,1 %), მათი პროცენტული უპირატესობის ადეკვატურად არ იყვნენ წარმოდგენილი სამაზრო თვითმმართველობებში და სხვა ეთნიკურ უმცირესობებს, ინგოროყვას შეფასებით, არასამართლიანად მეტი წარმომადგენლობა გამოსდიოდათ. ერთი ოლქის პირობებში კი ყველა ეთნოსი შესაბამისი ბუნებრივი პროპორციით მიიღებდა მონაწილეობას თვითმმართველობაში.
ამ გადაწყვეტის მიუხედავად, ჯამში, მაინც ბუნდოვნად რჩებოდა კითხვა – როგორ შეიძლებოდა ეარსება ავტონომიურ რესპუბლიკაში მხოლოდ ერთ საერობო თვითმმართველობას და რა დამოკიდებულება ექნებოდა ამ ერთეულს რესპუბლიკის ერობათა კავშირის კომიტეტთან.
პროექტში ცალკე იყო განხილული აჭარის – ბათომის ოლქის, არტაან-ოლთისისა და ზაქათალის ოლქის საკითხი.
საბოლოოდ, ახალ ადმინისტრაციულ ერთეულებს შემდეგი სახე უნდა მიეღო:
აღმოსავლეთ საქართველო
გორის ოლქი
ანანურის ოლქი
თელავის ოლქი
სიღნაღის ოლქი
ახალციხის ოლქი
ბორჩალოს ოლქი
თბილისის ოლქი
დასავლეთ საქართველო
ქუთაისის ოლქი
ზესტაფონის ოლქი
ონის ოლქი
ცაგერის ოლქი
ოზურგეთის ოლქი
სენაკის ოლქი
ზუგდიდის ოლქი
სოხუმის ოლქი
სადავო მხარეები
ბათომის ოლქი
არტაანის ოლქი
ზაქათალის ოლქი
[1]ერობათა კავშირის კომიტეტი ამ ჟამად ბეჭდავს..., ერთობა № 244, 27.10.1920
[2] მნიშვნელობის გამო, დამატებითი სტატისტიკური ცხრილების გამოკლებით, პროექტი იხილეთ დანართში.
[3] საქართველოს ეროვნული არქივი, საქართველოს ცენტრალური სახელმწიფო საისტორიო არქივი, ფონდი № 1863 (საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის შინაგან საქმეთა სამინისტო), ანაწერი № 1, საქმე № 193
|
|