|
|
„...ქართველი ხალხი, დაპყრობილი, ყოველგვარ ეროვნულ, პოლიტიკურ უფლება აყრილი, საშინელ რეპრესიებით და სამხედრო დიქტატურით დამონავებული, არ ღებულობს უცხოეთის საოკუპაციო ჯარების მიერ მოწყობილ არჩევნებში მონაწილეობას და ბოიკოტით ხვდება მას. ქართველი ხალხი მოელის სრულ განთავისუფლებას, თავის უფლებრივ ორგანოების აღდგენას…“
თემთა წარმომადგენლების განცხადებიდან, 1922 წლის საბჭოების არჩევნების ბოიკოტის ნიშნად.
1921 წლის 11 თებერვლიდან, საბჭოთა რუსეთის წითელი არმიის თავდასხმისა და საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ოკუპაციის განმავლობაში, 1921 წლის მარტის 17-მდე და შემდგომ პერიოდში – საოკუპაციო ხელისუფლებამ, მისი ფორმალური აღმასრულებლებით, „რევოლუციური კომიტეტებით“ – რევკომებით ჩაანაცვლა დემოკრატიული რესპუბლიკის წარმომადგენლობითი ორგანოები და არჩეული ადგილობრივი თვითმმართველობები. სამხედრო ოკუპაციის პარალელურად, რესპუბლიკის კონტროლი პარტიული დიქტატის ხაზით, საქართველოს კომუნისტური პარტიის ცენტრალური კომიტეტის მიერ რევოლუციური კომიტეტისა და „სახალხო კომისრების“ მეშვეობით ხორციელდებოდა.
საოკუპაციო ხანის პირველ პერიოდში, 1921 წლის გაზაფხულ-ზაფხულში, განსაკუთრებული მდგომარეობა შეიქმნა საქართველოს რეგიონებში. ბოლშევიკური (კომუნისტური) პარტიის აბსოლუტური არაპოპულარობის და მცირერიცხოვნობის პირობებში, მას არ აღმოაჩნდა შესაფერისი რესურსი, მისდამი ლოიალურად განწყობილი მოქალაქეებით გადაეკომპლექტებინა სამაზრო და სათემო ხელისუფლების ორგანოები. პირველ ხანებში მან მხოლოდ სამაზრო და სათემო რევკომების ჩამოყალიბებით სცადა სიტუაციის მართვა – რევკომების შემადგენლობა მაზრის დონეზე რესპუბლიკის რევკომისაგან ინიშნებოდა, თემები კი სამაზროდან.[1] ამ რგოლის ჩანაცვლებისა და ცენტრალიზებული კონტროლის ხაზის აწყობის შემდეგ, საოკუპაციო ხელისუფლებას მისი მმართველობის პირველ თვეებში სამაზრო და სათემო თვითმმართველობების ჩამოყალიბებული აპარატი არ დაუშლია. სამაზრო და სათემო რევკომების შემადგენლობაში შეყვანილი „ელემენტების“ სოციალურმა პროფილმა (კრიმინალური წარსულის მქონე ყოფილი პატიმრები და ა. შ.) და მათმა უკონტროლო მოქმედებამ მალევე იმდენად მძიმე სახე მიიღო, რომ მის დაფარვას თავად რესპუბლიკის რევკომიც ვეღარ ახერხებდა.
1921 წლის განმავლობაში, პოზიციების და კონტროლის განმტკიცების პროცესის პარალელურად საბჭოთა საოკუპაციო რეჟიმმა დაიწყო რეგიონალურ დონეზე ცვლილებების გატარება – შეიცვალა მაზრების რაოდენობა: აღმოსავლეთ საქართველოში გაიყო გორის მაზრა და სამხრეთ ოსეთის სტატუსის გარკვევამდე (რომელმაც მძიმე პერიპეტიები გაიარა 1922 წლამდე), იგი ცალკე სამაზრო ერთეულად გამოყვეს, ცენტრით ჯავაში. დასავლეთ საქართველოში გაიყო ლეჩხუმის მაზრა და ცალკე ჩამოყალიბდა ზემო-სვანეთის მაზრა.[2] რესპუბლიკის მაზრათა სტატისტიკას გამოაკლდა აფხაზეთის მაზრები, რომლებიც აფხაზეთის საბჭოთა რესპუბლიკის განსაკუთრებული სტატუსის გამო ცალკე სამართლებრივ სივრცეში აღმოჩნდა რამდენიმე წლის განმავლობაში.
შეიცვალა თემების საზღვრები და მათი რაოდენობაც.
1921 წლის განმავლობაში საქართველოს პოლიტიკური პარტიების წარმომადგენლებმა ცალ-ცალკე და შემდეგ კოორდინირებულად სცადეს საოკუპაციო ხელისუფლებასთან მოლაპარაკება და კომპრომისის მოძებნა, მაგრამ რევკომმა ყველა მცდელობა ჩაშალა და წაყენებულ პირობებს რეპრესიებით უპასუხა.
რევკომმა უხეშად უარყო საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის ემიგრაციაში მყოფი მთავრობის მიერ საერთაშორისო ინტერნაციონალის (ე. წ. „მეორე ინტერნაციონალის“) საშუალებით ინიცირებული წინადადებაც – საქართველოში საერთაშორისო დამკვირვებლების (თუნდაც მხოლოდ კომუნისტური – „მესამე ინტერნაციონალის“ დელეგატების) დასწრებით ჩატარებულიყო რეფერენდუმი, სადაც საქართველოს მოქალაქეები გამოხატავდნენ ნებას – საბჭოთა ხელისუფლება უნდოდათ თუ დემოკრატიული რესპუბლიკა.
პარალელურად საოკუპაციო ხელისუფლება მუშაობდა, მისი სტატუსის შეცვლისა და ხელისუფლების ლეგიტიმაციის პროცესის ფიქტიური – კანონიერი უზრუნველყოფისათვის. 1922 წლის იანვრისათვის დაინიშნა სრულიად საქართველოს მუშათა, გლეხთა და ჯარისკაცთა საბჭოების დეპუტატთა არჩევნები, რომელთა ყრილობასაც „კანონიერად“ უნდა ჩამოეყალიბებინა საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის მთავრობა და სამართლებრივი ბაზისები.
„არჩევნების“ დებულების დისკრიმინაციული ხასიათის გამო – რითაც იგი „მუშათა, გლეხთა და ჯარისკაცთა“ და კომპარტიის წევრების გარდა ფაქტობრივად ყველას უზღუდავდა საარჩევნო ხმას,[3] მასში მონაწილეობის ყოველგვარი რაციონალობის მარცვალი იკარგებოდა იმ მოქალაქეთა და პოლიტიკურ ძალთათვის, რომლებიც საოკუპაციო რეჟიმისათვის წინააღმდეგობის გაწევის გზას დაადგნენ. ამავე დროს, რევკომი მაინც ვერ გრძნობდა თავის ძალაუფლებას განმტკიცებულად და ამიტომ სპეციალური დადგენილებით მან „იშვილა“ საქართველოში მყოფი საბჭოთა რუსეთის საოკუპაციო წითელი არმიის ნაწილები და მათ მისცა არჩევნებში მონაწილეობის საშუალება, რითაც „არჩევნების“ჩატარების და სასურველი შედეგის გარანტია დაიბევა.
1921 წლის იანვრის „არჩევნებს“ საქართველოს პოლიტიკური ძალების და მოქალაქეების უმრავლესობა ბოიკოტით დაუპირისპირდა.
1921 წლის თებერვალში საქართველოს ემიგრანტული მთავრობის თავმჯდომარემ, ნოე ჟორდანიამ, პარიზში საქართველოდან არალეგალურად გადაგზავნილი მოხსენებები მიიღო[4] – ორი თვითმმართველი ქალაქის – თბილისისა და სამტრედიის გამგეობებისა და საბჭოს ხმოსნების რწმუნებულებისაგან და, ასევე, ექვსი სამაზრო ერობის გამგეობებისა და ხმოსნებისაგან, კერძოდ, თბილისის, გორის, თიანეთის, ბორჩალოს, ახალციხისა და ოზურგეთის მაზრებიდან.[5]
ერობათა წარმომადგენლები მთავრობის თავმჯდომარეს მოახსენებდნენ, როგორ ჩატარდა მათ მაზრებში „საბჭოების არჩევნები“ და რეალურად რამდენმა მოქალაქემ მიიღო მონაწილეობა საოკუპაციო ძალის ლეგიტიმაციის მცდელობაში. მათი ანგარიშით, საბჭოთა პრესა სრულიად ყალბ მონაცემებს ავრცელებდა არჩევნების შედეგების შესახებ და რეალურად საბჭოების დეპუტატები რუსეთის საოკუპაციო წითელმა არმიამ და თავად კომპარტიის წევრებმა „აირჩიეს“.
თბილისის მაზრის ერობის ყრილობის პრეზიდიუმის თავმჯდომარის – ლევან ასათიანის, ამხანაგის – ისიდორე სტურუას, მდივნის – ნიკოლოზ გვანცელაძის და ხმოსნების: მაქსიმე ბერძენიშვილის, გიორგი კანდელაკის, ივანე ხელაძის და მიხეილ დაფქვიაშვილის მოხსენებით:
გარეუბნის თემში, დიღომში რამდენიმე ათასი გლეხი მივიდა საარჩევნო უბანზე, სადაც მათმა წარმომადგენელმა განაცხადა, რომ ქართველი ხალხი არ მიიღებდა მონაწილეობას არჩევნებში, სანამ ოკუპაცია არ მოიხსნებოდა. სპეციალურმა რაზმმა სცადა მისი დაპატიმრება, მაგრამ გლეხებმა ამის საშუალება არ მისცეს და დაიშალნენ. დეპუტატები თბილისიდან ჩამოსულმა ინსტრუქტორებმა აირჩიეს. საგარეჯოში ხალხი ძალით მიიყვანეს უბნებზე, სადაც გლეხთა წარმომადგენელმა კოშორიძემ ანალოგიურად განაცხადა ბოიკოტის შესახებ, რის გამოც იგი დააპატიმრეს. გლეხები დაიფანტნენ. არმიის ნაწილებმა თემი დაარბიეს, დააპატიმრეს ათეულობით მოქალაქე. სართიჭალის თემში ამომრჩევლებმა დემონსტრაციულად დატოვეს უბანი. გომბორში უბანზე მისულმა უხუცესთა დელეგაციამ გამოაცხადა, რომ მოსახლეობა უარს ამბობდა მონაწილეობაზე. მარტყოფში არავინ მივიდა უბნებზე, რის გამოც იძულებით მოსაყვანად გაგზავნილი რაზმი მოსახლეობამ განაიარაღა, რასაც რეპრესიები მოჰყვა საპასუხოდ. ასურეთში, მანგლისში, აღბულახსა და ყარაიაზში მონაწილეობა მხოლოდ „უცხო ელემენტებმა“ მიიღეს. საბოლოო ჯამში, თბილისის მაზრაში არჩევნები წითელი არმიისა და თავად კომპარტიის წევრების ხარჯზე ჩატარდა.
გორის მაზრიდან. ერობის გამგეობის თავმჯდომარე – მიხეილ კლიმიაშვილი, გამგეობის წევრები – ზაქარია (შაქრო) ჯავახიშვილი, პორფირე ეფრემიძე, მიხეილ კობერიძე. ხმოსნები – გ. ოქროპირიძე, ე. შენგელია, რაჟდენ გაგუა და მიხეილ ახალაძე.
გორის მაზრაშიც უმთავრეს თემებში მოსახლეობა არჩევნებს ბოიკოტით შეხვდა. მაგალითად, კავთისხევში, ქვემოჭალაში, მეჯვრისხევში, ხაშურში, ბორჯომში და ა. შ. გლეხები მივიდნენ უბნებზე და შემდეგ დემონსტრაციულად დაიშალნენ. „ხალხი ერთხმად უცხადებდა რევკომებს, რომ ისინი არ ღებულობენ მონაწილეობას დამპყრობლების მიერ მოწყობილ არჩევნებში, რომლებმაც ძალით მოსპეს ხალხის მიერ საყოველთაო ხმის მიცემით თავისუფლათ არჩეული ერობები და თვითმმართველობები“.
თიანეთის მაზრიდან: ერობის გამგეობის თავჯდომარე – ვასილ ლაპიაშვილი, წევრები: ლევან დოლიაშვილი, პროკოფი დოლიძე და ხმოსნები: ნიკოლოზ ქუმსიაშვილი და კოსტა ბრეგვაძე.
თიანეთში რევკომმა სცადა, ამომრჩევლები მოტყუებით მიეზიდა და მიწის საკითხის განხილვა გამოაცხადა, მისულ გლეხებს კი კანდიდატთა სია შეაჩეჩა ასარჩევად, რასაც მათი აღშფოთება მოჰყვა და გლეხები დემონსტრაციულად დაიშალნენ. დარჩა მხოლოდ 80 კაცი – „ჩეკისტები“ და ლტოლვილი სომხები, რომლებმაც აირჩიეს დეპუტატები. ნაქალაქარის თემში, რადგან არავინ გამოცხადდა უბნებზე, კომისიამ ძალით დააკავა 30-მდე გამვლელი და უბანზე მიიყვანა. ყველა ასაკის შემთხვევითი გამვლელიდან მხოლოდ 5-მა მისცა ხმა. სოფელ საყარაულოში სამი უშედეგო მცდელობის შემდეგ „ჩეკამ“ სამიკიტნოში დაიჭირა 10-მდე მოქალაქე „ღვინის სმაზე“ და ისინი გამოაცხადა საარჩევნო კრებად.
ბორჩალოს მაზრიდან: გამგეობის წევრი – აბდულ-აზიზ შარიფოვი, ხმოსნები: რაფაელ რამიშვილი, საბა სელიმაშვილი, მამედ-ჰასან ოღლი და ედუარდ კრომერი.
მაზრის მოსახლეობის უმრავლესობამ – „თათრებმა“, ქართველებმა და გერმანელებმა არჩევნებს ერთსულოვანი ბოიკოტი გამოუცხადეს. ეკატერინენფელდში 8 131 ამომრჩევლიდან მონაწილეობა მიიღო მხოლოდ 50-მა. ჯამში მაზრაში მხოლოდ რუსის საოკუპაციო ჯარმა, რევკომის მოსამსახურეებმა, „უცხო ელემენტებმა“ და გადმოხვეწილი ლტოლვილების მცირე პროცენტმა მიიღო მონაწილეობა.
ახალციხის მაზრიდან: გამგეობის თავმჯდომარემ, მალაქია მიქელაიშვილმა ზუსტი გაანგარიშებით წარადგინა არჩევნების სტატისტიკა, რომელმაც ანალოგიური, მასობრივი ბოიკოტის სურათი აჩვენა. კერძოდ:
უდეს თემი: ამომრჩეველი – 3 200, მონაწილეობა მიიღო – 67-მა ადამიანმა, რომლებიც ძალით მიიყვანა მილიციამ.
აწყურის თემი: 3 505 / 74. ამ რაოდენობის ამომრჩეველმა აირჩია 79 დეპუტატი.
ლაპითის თემი: 3 784 / 135 – მილიციის მიერ ძალით მიყვანილი მოქალაქეები და რუსული სასაზღვრო რაზმი.
ვარხანის თემი: 3 305 / 230 – ადმინისტრაციის წარმომადგენლები და ახალციხის მაზრის რუსული გარნიზონის ჯარისკაცები.
ადიგენის თემი: 2 490 / 63
იდუმალას თემი: 3 166 / 42 – მილიციის მოსამსახურეები.
ვალეს თემი: 3 874 / 70
კლდის თემი: 4 060 / 93
ქალაქი ახალციხე: 17 000/318 – ჩეკას წარმომადგენლები და გარნიზონის ჯარისკაცები.
ოზურგეთის მაზრიდან: გამგეობის წევრი: გიორგი ბერეჟიანი. ხმოსნები: ნიკოლოზ წილოსანი, არონ ჩხაიძე და მირიან რამიშვილი.
მაზრაში გამეფებული ტერორის მიუხედავად არჩევნები სასტიკი ბოიკოტის პირობებში ჩატარდა. არჩევნებში მონაწილეობა მიიღეს მხოლოდ „ჩეკამ“, „რევკომის აგენტებმა“, საოკუპაციო არმიის ჯარისკაცებმა და 30-იოდე კომუნისტმა. უმრავლეს თემებში საარჩევნო უბნებზე მისული მოქალაქეები დემონსტრაციულად აცხადებდნენ უარს მონაწილეობაზე და იშლებოდნენ. ერობის ხმოსნები ამ ცნობების ბოლოს მისი სინამდვილის გასამყარებლად ამატებდნენ – „... ჩვენ-კი ვამტკიცებთ თქვენსა და ქვეყნის წინაშე ზემონათქვამს და სრულ პასუხსიმგებლობას ვკისრულობთ საერთაშორისო ტრიბუნალის წინაშე“.
1922-1924 წლის განმავლობაში ერობათა ხმოსნები, ისევე, როგორც საქართველოს რესპუბლიკის მრავალი მოქალაქე, აქტიურად იყვნენ ჩაბმული წინააღმდეგობის მოძრაობაში საბჭოთა რუსეთის საოკუპაციო რეჟიმის წინააღმდეგ. ბევრი მათგანი ამ ბრძოლას შეეწირა. საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის სამაზრო ერობათა ხმოსნების ბიოგრაფიების სრულფასოვანი კვლევა საბოლოოდ გამოარკვევს, თუ რამდენად დიდი მსხვერპლი გაიღო მოქალაქეთა კანონიერი წარმომადგენლების კრებულმა დემოკრატიული ღირებულებებისა და დამოუკიდებლობის დასაცავად – იმ რესპუბლიკის აღსადგენად, რომელსაც სწორედ რომ თვითმმართველობათა უბრალო ჯამი ქმნიდა.
[1] დეკრეტი № 23, საქართველოს საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის რევოლიუციონური კომიტეტისა (დროებითი დებულება მაზრისა, ქალაქისა და თემის რევოლიუციონური კომიტეტების ორგანიზაციისა). მოამბე შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატისა № 2. 1921 წ.
[2]საქართველოს რესპუბლიკის მაზრის, რაიონის და თემის რევკომები, მოამბე შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატისა № 21. ნოემბერი, 1921 წ.
[3] საბჭოთა არჩევნები საქართველოში, მოამბე შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატისა № 26. 28.01.1922.
[4]საქართველოს ეროვნული არქივი, საქართველოს ცენტრალური სახელმწიფო საისტორიო არქივი, ფონდი № 1861, ანაწერი № 3 (საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის მთავრობის საქმეთა მმართველობა - ემიგრანტული ნაწილი), საქმე № 124, საქმე № 133
[5] ემიგრანტული მთავრობის საარქივო ფონდის საქმეთა არასისტემური დამუშავების გამო, შესაძლოა, კვლევის პროცესში, სხვა მაზრების მოხსნებებიც გამოვლინდეს დროთა განმავლობაში.
|
|